Αναθρήκα (Ferula communis) ένας αρχαίος νάρθηκας

Η αρχή της άνοιξης σηματοδοτείται με την εκρηκτική άνθηση λουλουδιών που ντύνουν το τοπίο με όμορφα χρώματα και μυρωδιές. Ένα από τα πιο διαδεδομένα φυτά είναι η Αναθρήκα ή Νάρθηκας το οποίο συναντάται σχεδόν σε ολόκληρο το νησί, από απόμερους βράχους μέχρι και τις άκρες των αυτοκινητοδρόμων, χωρίς όμως οι περισσότεροι να γνωρίζουν ποιο πραγματικά είναι αυτό το φυτό και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του.  

Η Αναθρήκα (Ferula communis),  που είναι γνωστή και με το όνομα Νάρθηκας, ανήκει στο γένος Ferula το οποίο αριθμεί περίπου 170 είδη τα οποία είναι ιθαγενή στην περιοχή της Μεσογειακής λεκάνης μέχρι και την κεντρική Ασία. Η Αναθρήκα, παρουσιάζει ιδιαίτερη προτίμηση σε ξηρά και άνυδρα εδάφη και χαρακτηρίζεται ως φωτόφυτο, δηλαδή φύεται σε περιοχές με έντονη ηλιοφάνεια και για αυτό τον λόγο στην Κύπρο η εξάπλωση του είναι ευρεία και εκτείνεται κυρίως σε πεδινές και άνυδρες περιοχές [1].

Αποτελεί πολυετή ποώδες φυτό το ύψος του οποίου μπορεί να φτάσει τα 3μ ενώ το πάχος του βλαστού μπορεί να είναι ίσο με το πάχος του χεριού ενός ενήλικα. Τα άνθη του φυτού είναι μικρά, κίτρινα με πέντε πέταλα και βρίσκονται οργανωμένα σε σκιάδια δίνοντας την εντύπωση σε κάποιο που βλέπει το φυτό από μακριά ότι πρόκειται για μεγάλο και ενιαίο άνθος. Η ανθοφορία γίνεται την περίοδο Απριλίου – Ιουνίου ενώ όταν ολοκληρωθεί η επικονίαση με την βοήθεια εντόμων, το φυτό ξεραίνεται [1,2].  

Τα φύλλα του είναι σύνθετα και υποδιαιρούνται σε πολλά φυλλάρια ενώ συγκεντρώνονται κυρίως στην βάση του φυτού. Τα φύλλα μοιάζουν ιδιαίτερα με τα φύλλα του μάραθου και για τον λόγο αυτό το φυτό πολλές φορές αποκαλείται και γιγάντιο Μάραθο [1,2]. Αυτό όμως αποτελεί μια λανθασμένη αντίληψη αφού η Αναθρήκα και το Μάραθο ανήκουν σε δύο εντελώς διαφορετικά γένη.

Το φυτό αυτό παράγει ένα αιθέριο έλαιο κίτρινου χρώματος που του προσδίδει μια ιδιαίτερη και χαρακτηριστική μυρωδιά ενώ το φυτό θεωρείται τοξικό για τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή και τα άλογα.

Ο βλαστός του φυτού περιέχει μεγάλες ποσότητες εντεριώνης που επιτρέπει στο εσωτερικό του φυτού να καίγεται χωρίς να καίγεται ο εξωτερικός φλοιός [3]. Για τον λόγο αυτό το φυτό χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα ως δάδα με την οποία μεταφερόταν φωτιά ενώ σύμφωνα με την μυθολογία ο Προμηθέας, όταν έκλεψε την φωτιά από τους θεούς χρησιμοποίησε κούφιους βλαστούς Αναθρήκας για να την παραδώσει στους ανθρώπους. Επιπρόσθετα αναφέρεται ότι το φυτό αυτό χρησιμοποιήθηκε ευρέως και από ναυτικούς ως φυτίλι για να ανάβουν την πίπα τους ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών [3,4]. Επίσης, στην αρχαιότητα το φυτό αυτό ήταν αφιερωμένο στον θεό Διόνυσο και χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή των θυρσών, τελετουργικά εξαρτήματα κατά τις Διονυσιακές πομπές και λατρείες τα οποία αποτελούσαν ευθύγραμμο ραβδί με φουντωτό άνθος στην κορυφή του [4].

Στην αρχαία Ελλάδα, η Αναθρήκα λόγω της ευλυγισίας και της αντοχής της, του μαλακού εσωτερικού και του μικρού βάρους της χρησιμοποιήθηκε για σταθεροποίηση καταγμάτων. Συγκεκριμένα, οι βλαστοί του φυτού ανοιγόταν και τοποθετούνταν με τρόπο ώστε να περιβάλλουν το σπασμένο άκρο και για το λόγο αυτό στις μέρες μας το προστατευτικό των σπασμένων άκρων αποκαλείται «νάρθηκας» παραπέμποντας στην ελληνική ονομασία του φυτού. Τέλος, στην Κύπρο ένα ιδιαίτερα περιζήτητο έδεσμα αποτελούν τα άσπρα μανιτάρια της αναθρήκας τα οποία όπως υποδηλώνει και το όνομα τους εντοπίζονται σε περιοχές που αναπτύσσονται αναθρήκες πάνω στις ρίζες των οποίων αναπτύσσονται το φθινόπωρο και την άνοιξη [3].

Παρόλο που η αναθρήκα δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες απειλές και είναι ιδιαίτερα εξαπλωμένο φυτό, είναι χρέος μας να διατηρήσουμε ακεραίους και καθαρούς τους φυσικούς της οικοτόπους ώστε να μην διαταραχθεί η πλούσια βιοποικιλότητα του νησιού μας.   

Πηγές:
[1]https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%AC%CF%81%CE%B8%CE%B7%CE%BA%CE%B1%CF%82_(%CF%86%CF%85%CF%84%CF%8C)
[2] https://en.wikipedia.org/wiki/Ferula
[3] Ferula Communis (Άρτηκας)  Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο, Τμήμα Βιολογίας. Ανακτήθηκε την 24 Νοεμβρίου 2012
[4] Έλμουτ Μπάουμαν (1999). Η ελληνική χλωρίδα στο μύθο, στην τέχνη, στην λογοτεχνία. Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης, σελ. 61, 64.

Πηγή φωτογραφίας:
CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=513685