Απώλεια της βιοποικιλότητας και ορθοδοξία

Μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα ο κόσμος είναι η αντιμετώπιση της απώλειας της βιολογικής ποικιλότητας ή βιοποικιλότητας, και η διατήρηση και αειφορική χρήση της προς όφελος του ανθρώπου. Στην έννοια της βιοποικιλότητας περιλαμβάνεται η ποικιλότητα ανάμεσα στους ζωντανούς οργανισμούς από οποιαδήποτε πηγή και αν προέρχονται, όπως χερσαία, θαλάσσια και άλλα υδάτινα οικοσυστήματα, καθώς και τις οικολογικές ενότητες στις οποίες είναι μέρος. Περιλαμβάνει την ποικιλότητα μέσα στο είδος, μεταξύ των ειδών και την ποικιλότητα των οικοσυστημάτων (CBD, 1992).

Η βιοποικιλότητα στις μέρες μας απειλείται. Σήμερα 64 ενδημικά φυτά έχουν εξαφανιστεί από την ευρωπαϊκή φύση, ενώ 24% των φυτικών ειδών και υποειδών (ΕΕΑ, 1999), 42% των ιθαγενών θηλαστικών, 15% των πτηνών, 45% των πεταλούδων, 30% των αμφιβίων, 45% των ερπετών και 52% των ψαριών γλυκού νερού της Ευρώπης χαρακτηρίστηκαν ήδη ως κινδυνεύοντα με εξαφάνιση (ΕΕΑ, 2005).

Στην ιδιαίτερή μας πατρίδα, που μας έταξεν ο Θεός, δεν είναι καλύτερη η κατάσταση. Πανύψηλα δέντρα, πυκνή βλάστηση και πλούσια φυτική κάλυψη χαρακτήριζαν το κυπριακό τοπίο στα παλιά χρόνια. Σήμερα αρκετά είδη εξαφανίστηκαν, ενώ άλλα χαρακτηρίζονται ως κινδυνεύοντα με εξαφάνιση. Αδιαμφισβήτητοι μάρτυρες της πλούσιας εκείνης κυπριακής χλωρίδας και πανίδας παραμένουν τα σκόρπια απομεινάρια αιωνόβιων δέντρων που αντιστάθηκαν στον χρόνο και στη φθορά, καθώς και στη μανιασμένη δράση του ανθρώπου ν’ αφήσει το αποτύπωμά του σε κάθε γωνιά του τόπου μας, σε κάθε γωνιά της γης μας, κόβοντας τα δέντρα, αποψιλώνοντας όλη τη βλάστηση, αλλά και αφήνοντας χωρίς σπίτι και ενδιαίτημα πουλιά, έντομα και άλλες ομάδες οργανισμών. Πέρα από την καταστροφή των φυσικών ενδιαιτημάτων πολλές άλλες αιτίες προκαλούν τη μείωση της βιολογικής ποικιλότητας του πλανήτη μας όπως οι κλιματικές αλλαγές, η υπερεκμετάλλευση των βιολογικών πόρων, οι σύγχρονες γεωργικές πρακτικές με τις μονοκαλλιέργειες, η εισαγωγή εξωτικών ειδών, κωνικοοικονομικές αλλαγές, καθώς και φυσικές καταστροφές. Επιπλέον, η σύγχρονη βιοτεχνολογία απειλεί να ασελγήσει στη φύση και τους νόμους της και να αντικαταστήσει σταδιακά τον «καλόν λίαν» κόσμο του Θεού εις τον οποίο «δίχα της γνώσεως και του κελεύσματός Του, ούτε φύλλα πίπτει των δέντρων επί της γης, ούτε πτηνών καταφέρεται» και που «πάσα φύσις και κτίσις εναρμονίως Αυτόν ανευφημεί» (Προσευχή της γ΄ ώρας) με ένα «διορθωμένο» από τον άνθρωπο κόσμο. Οι συνέπειες απρόσμενες και αιφνιδιαστικές, συσσωρευτικές και πολλαπλασιαστικές, μόνιμες και κληρονομίσημες.

Οι βιολόγοι υποστηρίζουμε ακόμα ότι τα παραπάνω ασφαλώς έχουν αρνητικές επιπτώσεις και στις ανθρώπινες κοινωνίες λόγω των οικονομικών, ιατρικών, αισθητικών, ψυχαγωγικών, επιστημονικών, οικολογικών και άλλων αξιών που διαθέτουν όλα τα είδη στον πλανήτη μας.

Κάποιοι προχωρούν ακόμη βαθύτερα και εξηγούν ότι το κάθε είδος ως μονάδα, λόγω της πορείας εκατομμυρίων χρόνων που έχει διανύσει, έχει αναπόσπαστο δικαίωμα να παίξει τον δικό του ρόλο στη συνέχιση της ζωής στον πλανήτη, χωρίς να επιδέχεται την ανθρώπινη παρέμβαση. Και όταν λέμε έχουν δικαίωμα δεν εννοούμε ασφαλώς επίπλαστα δικαιώματα ανθρώπινης επινόησης, ανάλογα με τα ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά δικαιώματα που απορρέουν από τη Θεία Τάξη της Δημιουργίας. Έχουμε ηθική υποχρέωση να προστατεύσουμε τα είδη από την πρόωρη εξαφάνιση που προκαλείται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες. «Ουδέν περιττόν, ουδέ ελλείπον εν τοις κτισθείσι δυνατόν ευρεθήναι» (Εις την Εξαήμερον, Κεφ. 9ο).

Την τελευταία δεκαετία διεφάνη ότι προβλήματα αυτού του είδους δεν μπορεί να αντιμετωπιστούν μόνο με κατασταλτικά και διοικητικά μέτρα, αλλά χρειάζεται ταυτόχρονα και αλλαγή της ανθρώπινης συμπεριφοράς (Sytnik, 1985). Ποια είναι όμως η βαθύτερη αιτία της ανθρώπινης συμπεριφοράς που οδήγησε σε αυτή την άκρατη και εωσφορική, υλιστική και ληστρική κατάχρηση του φυσικού περιβάλλοντός μας;

«Από κακίας των κατοικούντων εν αυτή, ηφανίσθησαν κτήνη και πετεινά… αφανισμώ ηφανίσθη πάσα η γη» (Ιερεμίας 12΄ 4,11). Πάμπολλες είναι οι αναφορές στην Παλαιά Διαθήκη περιστατικών όπου έχουμε εξαφανίσεις ειδών και καταστροφικά περιβαλλοντικά φαινόμενα, όπως ανομβρίες, σεισμούς και πυρκαγιές λόγω της αμαρτίας των ανθρώπων «έλαφοι εν αγρώ έτεκον και εγκατέλιπον, ότι ουκ ην βοτάνη, όνοι άγριοι έστησαν επί νάπας, είλκυσαν άνεμον, εξέλιπον οι οφθαλμοί αυτών, ότι ουκ ην χόρτος από λαού αδικίας». Βέβαια θα ήταν τόλμημα να πει κανείς ότι η κακία και η αμαρτία των ανθρώπων σήμερα έχει πλεονάσει τόσο, ώστε να επανερχόμαστε σε καταστάσεις όπως στην Παλαιά Διαθήκη. Αξιόλογο είναι και το εξής χωρίον «ποιμένες πολλοί διέφθειραν τον αμπελώνα μου, εμόλυναν την μερίδα μου, έδωκαν μερίδα επιθυμητήν εις έρημον άβατον. Ετέθη εις αφανισμόν απωλείας, δι’ εμέ αφανισμώ ηφανίσθη πάσα η γη, ότι ουκ έστιν ανήρ τιθέμενος εν καρδία» (Ιερεμίας 12΄ 7,10).

Και όμως ο άνθρωπος έχει χριστιανικό καθήκον από την αρχή του κόσμου, σύμφωνα με την εντολή του Θεού «εργάζεσθαι και φυλάσσειν» (Γεν.2, 15) το περιβάλλον και όλα τα είδη του σύμπαντος κόσμου.

Ο σεβασμός προς όλα τα είδη του πλανήτη μας είναι ο οφειλόμενος σεβασμός προς τον πάνσοφο δημιουργό Θεό της αγάπης. «Η ενδοξάζουσα αυτόν εν τοις θαυμασίοις αυτού επιστήμη» (Σοφ. Σειρ. λη΄6) αποτελεί την οδό διερεύνησης αυτών των μυστικών και γνώσης της σοφίας Του (Μητροπ. Χατζηνικολάου, Ν., 2002). «Τα αόρατα Αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται η τε αΐδιος Αυτού δύναμις και θειότης» (Ρωμ, Α΄, 20). Διαβάζοντας δε το Βιβλίο της Φύσης (το δεύτερο βιβλίο που μας έδωσε ο Θεός κατά τον Άγιο Εφραίμ τον Σύρο) πρέπει όχι μόνο να αναγνωρίζουμε δια του κτιστού, το Άκτιστο «φως το αληθινόν», αλλά να αναλαμβάνουμε ενεργό περιβαλλοντική δράση. Η παράδοση της εκκλησίας μας θυμίζει ότι στον τόπο μας, στη χερσόνησο Ακρωτηρίου, πριν 1300 περίπου χρόνια η Αγία Ελένη είχε αναλάβει μια μεγάλη περιβαλλοντική δράση, μια δράση περιβαλλοντικής διαχείρισης, εισάγοντας γάτους με σκοπό να αποκατασταθεί η διαταραγμένη βιολογική ισορροπία. Αυτή την ενεργό περιβαλλοντική δράση οφείλουμε να τη συνεχίσουμε. Γι’ αυτό τον σκοπό ιδρύθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Λεμεσού και λειτουργεί επίσημα από το 2004 το Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.).

Οι ορθόδοξοι χριστιανοί, ως πρόσωπα όμως, είμαστε σε θέση να διεισδύσουμε από την επιφάνεια στην αυθεντικότητα και να προσεγγίσουμε τη φύση και τη βιοποικιλότητά μας με λιτότητα και ευγένεια, με εγκράτεια και ασκητικότητα, με πνεύμα ευχαριστηριακό και αγαπητικό, ώστε να ελαφρύνουμε τα αποτυπώματά μας στο φυσικό περιβάλλον; Είμαστε σε θέση να ταχθούμε με της φύσης «το ασύγκριτον κάλλος» και να αρχίσουμε από την αρχή, όπως στον εσπερινό με τον προοιμιακό ψαλμό (103) με μια δοξολογία της δημιουργίας; Ο ρυθμός εξαφάνισης των ειδών, που όπως υπολογίστηκε από μερικούς επιστήμονες φτάνει τα 140,000 είδη ανά έτος (Pimm, 1995), μας προειδοποιεί «ότι χρόνος ουκ έστι» (Απόκ. 10,6). Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι μέχρι το 2100 έως και τα μισά των παρόντων ειδών μπορεί να εξαφανιστούν (Wilson, 2002). Γι’ αυτό η παγκόσμια κοινότητα έχει θέση ως στόχο της τη σημαντική μείωση της απώλειας της βιοποικιλότητας μέχρι το 2010.

Ας αγωνιστούμε να εφαρμόσουμε και αυτό το χριστιανικό καθήκον μας για να μπορούμε να βλέπουμε κατάματα μια μαργαρίτα π’ άνθισε χωρίς ενοχές, να μετουσιώνουμε τον ήλιο στο περιβόλι των χρωμάτων, των αρωμάτων, των κελαηδισμών, με την κριτική ικανότητά μας να επικονιάζουμε, ως οι μέλισσες, τους ανθήρες στον ύπερο, για τη σπορά της άνοιξης, για των πουλιών την ατάραχη μετανάστευση. Μπορούμε;

Αινείτε τον Κύριον, τον Δημιουργό.

Σημ. Προδημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Καθ’ Οδόν, Τεύχος 6, 2007.
Συγγραφέας: Δρ. Αντρέας Χατζηχαμπής

ΠΗΓΕΣ:

1. Convention on Biological Diversity, 1992. Article 2, Use of terms.
2. European Environment Agency (1999). Environment in the European Union at the Turn of the Century, Environmental Assessment Report No. 2, Luxembourg: Official Publications of the European Communities.
3. European Environment Agency (2005). The European Environment – State and outlook 2005, Copenhagen: Official Publications of the European Communities.
4. Sytnik, K.M. (1985) Living in the environment: a sourcebook for environmental education, U.N.E.S.C.O.: Naukova Dumka Publishers.
5. Αρχιμ. Νικολάου Χατζηνικολάου, Ελεύθεροι από το γονιδίωμα, Κέντρο Βιοϊατρικής Ηθικής και Δεοντολογίας, Αθήνα 2002, 385 σ.
6. S.L. Pimm, G.J. Russell, J.L. Gittleman and T.M. Brooks, (1995) The Future of Biodiversity, Science 269: 347-350
7. Wilson, E.O., The Future of Life (2002) (ISBN 0-679-76811-4). See also: Leakey, Richard. The Sixth Extinction : Patterns of Life and the Future of Humankind ( ISBN 0-385-46809-1)