Το είδος του Φεβρουαρίου 2017

Όνομα: Κρόκος ο χαρτμανιανός
Επιστημονικό όνομα: Crocus hartmanianus
Οικογένεια: Iridaceae

                                             

Περιγραφή
Πολυετής πόα με βολβοκόνδυλο, ύψους μέχρι 15 cm. Έχει 3–4 Φύλλα, στη βάση του φυτού, γραμμοειδή, οξυκόρυφα,  ίσα ή μακρύτερα από το ύψος του άνθους κατά την άνθηση, πλάτους 1–1.5 mm, άτριχα.  Άνθη  λευκά ή λιλά με έντονη ιώδη χροιά ή ραβδώσεις. Αποτελεί πολύ σπάνιο φυτό, το οποίο συμπεριλαμβάνεται στα αυστηρά προστατευόμενα φυτά της Σύμβασης της Βέρνης.

Ενδημισμός – Εξάπλωση
Ενδημικό είδος της Κύπρου, του οποίου έχουν επιβεβαιωθεί 3 μόνο θέσεις, οι 2 στο Δάσος Μαχαιρά και η άλλη στην περιοχή Τρύπα Βουνό, στον Πενταδάκτυλο, όπου εντοπίστηκε μετά από 50 χρόνια. Τα λίγα φυτά που είχαν βρεθεί στο δασικό σταθμό Πλατανιών, το 1991, έχουν εξαφανιστεί και το φυτό δεν εντοπίστηκε ούτε στην Ασίνου, όπου συλλέχθηκε το 1990, παρόλο που η περιοχή ερευνήθηκε το 2005. Υπάρχουν, επίσης, συλλογές (περίοδος 1905–1989) από άλλες θέσεις στο Δάσος Μαχαιρά, κοντά στην Ιερά Μονή Μαχαιρά και στα Κιόνια, που όμως δεν έχουν επιβεβαιωθεί πρόσφατα.

Ενδιαίτημα
Πετρώδεις πλαγιές με πυριγενή ασβεστολιθικά πετρώματα και δάση. Άνθιση φυτού κατά τον Ιανουάριο – Φεβρουάριο και καρποφορία κατά τον Απρίλιο – Μάιο. Θερμοκρασίες που ευνοούν την φύτρωση των σπερμάτων του είναι 10°C και 15°C. Ολοκλήρωση φύτρωσης εντός 60 ημερών.

Ιδιαίτερα χαρακτηριστικά
Διασπείρεται με τον μηχανισμό της ατηλεχωρίας και παρουσιάζει το φαινόμενο της αμφικαρπίας. Η αμφικαρπία χαρακτηρίζεται από το θάψιμο ενός αριθμού από τα σπέρματα κοντά στο μητρικό φυτό και είναι μία αποτελεσματική μέθοδος με την οποία εξασφαλίζεται η ατηλεχωρία. Η οικολογική σημασία που αποδίδεται στην αμφικαρπία είναι η προστασία από τα ζώα που βόσκουν και η αποφυγή της τοποθέτησης των σπερμάτων σε ένα αφιλόξενο περιβάλλον. Πιο ειδικά η αμφικαρπία είναι μία αμυντική στρατηγική κατά την οποία τα φυτά προστατεύονται από την κατανάλωση πόρων και ενέργειας για την άσκοπη διασπορά τους σε νέα και αφιλόξενα περιβάλλοντα. Αντί αυτού διατηρούνται στο περιβάλλον του μητρικού φυτού, το οποίο εγγυάται τη διατήρησή τους. Σε αντίθεση με τη συνήθη διασπορά, κατά την οποία καλύπτονται μεγάλες αποστάσεις και καταλαμβάνονται νέοι οικότοποι, κατά την ατηλεχωρία αποφεύγεται η ευρεία διασπορά ή ακόμη δεν υπάρχει καθόλου διασπορά. Όσο πιο περιορισμένο είναι το κατάλληλο περιβάλλον για το είδος τόσο μεγαλύτερη θα είναι η απώλεια αν τα φυτά διασπείρονται εκτός της φυσικής κοινότητάς τους.

Χρήσεις
Το φυτό έχει κοσμητική αξία ενώ τα παλαιότερα χρόνια χρησιμοποιούνταν ευρέως στην μαγειρική ως μπαχαρικό.

Προστασία
Όσον αφορά την κατάσταση διατήρησης του και οι τρεις γνωστές θέσεις βρίσκονται σε κρατική δασική γη. Στο Δάσος Μαχαιρά ο υποπληθυσμός (5.500 φυτά), απειλείται από ενδεχόμενη επέκταση ή επαναλειτουργία παρακείμενου λατομείου. Ο υποπληθυσμός στον Πενταδάκτυλο (500 φυτά) βρίσκεται σε δυσπρόσιτη περιοχή – απομονωμένη κορυφή 1 km από το τέλος χωματόδρομου – και δε φαίνεται να απειλείται. Ο μεγαλύτερος υποπληθυσμός βρίσκεται στο κρατικό Δάσος Μαχαιρά που έχει κηρυχθεί σε Εθνικό Δασικό Πάρκο. Ο δεύτερος υποπληθυσμός, βρίσκεται σε κρατικό δάσος που έχει επιλέγει για ένταξη στο δίκτυο Natura 2000, αλλά δεν έχει προταθεί ακόμα λόγω της τουρκικής κατοχής.
Πρόσφατα το σπάνιο αυτό ενδημικό φυτό επανεντοπίστηκε από το Τμήμα Δασών στην καμένη περιοχή Σολέας. Το Τμήμα Δασών του Υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος ανακοίνωσε τον Ιανουάριο 2017 ότι κλιμάκιο του Τομέα Περιβάλλοντος του Τμήματος επανεντόπισε και καταμέτρησε 1.500 φυτά του σπάνιου ενδημικού Κρόκου του Χάρτμαν στην καμένη περιοχή Σολέας, στην τοποθεσία «Ροτσιά». Μετά την καταστροφική πυρκαγιά του περασμένου Ιούνη, υπήρχαν ανησυχίες για πιθανό επηρεασμό του τοπικού πληθυσμού αυτού του πολύ σπάνιου φυτού, που ευτυχώς διαψεύστηκαν.

ΠΗΓΕΣ:
[1] http://nemertes.lis.upatras.gr/jspui/bitstream/10889/4286/3/Nimertis_Karagianni(b).pdf
[2] Το Κόκκινο Βιβλίο της Χλωρίδας της Κύπρου

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:
© Φωτογραφικό Αρχείο Α & Δ Χατζηχαμπή