Οι άγριες αγκινάρες της Κύπρου

Η κυπριακή κουζίνα χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερες γεύσεις και μυρωδιές που εμπλουτίζονται και αναδεικνύονται περεταίρω από συστατικά που παρέχει απλόχερα η κυπριακή φύση. Οι αγκινάρες (Cynara scolymus), αποτελούν ποώδη φυτά των οποίων το σαρκώδες μέρος των βλαστών χρησιμοποιείται ευρέως στην κυπριακή μαγειρική. Πέραν όμως της καλλιεργούμενης αγκινάρας, στην κυπριακή φύση εντοπίζονται και μερικά είδη άγριων αγκινάρων, η αγριαγκινάρα (Cynara cornigera), οι γνωστές χωστές (Cynara cardunculus) και το νέο είδος  Cynara makrisii, είδη τα οποία αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της γαστρονομικής κληρονομιάς του τόπου μας.      

Τα τρία αυτά είδη ανήκουν στο γένος Cynara το οποίο συμπεριλαμβάνει 11 είδη, 3 από τα οποία συναντώνται στην Κύπρο. Το γένος χαρακτηρίζεται από πολυετή ποώδη φυτά που μοιάζουν με το γαϊδουράγκαθο. Συγκεκριμένα, στο γένος συναντώνται φυτά τα οποία μπορούν να φτάσουν σε ύψος μέχρι και το 1.5 μέτρο με κυρτωτά, βαθιά πολυσχιδή και ακανθώδη φύλλα γλαυκοπράσινου χρώματος. Τα άνθη αναπτύσσονται σε κωνικά κεφάλια στην άκρη ενός όρθιου διακλαδιζόμενου στελέχους στο κέντρο του φυτού ενώ περιβάλλονται από βράκτια τα οποία μπορεί να είναι ακανθώδης [1,2,3,4,5].  

Στην Κύπρο, ως αγριαγκινάρα χαρακτηρίζεται το είδος Cynara cornigera το οποίο παρόλο που μοιάζει με την γνωστή αγκινάρα, παρουσιάζει μικρότερα και πιο ακανθωτά φύλλα τα οποία απλώνονται στο έδαφος, τα κεφάλια είναι πολύ μικρότερα και τα άνθη είναι λευκού ή πολύ αχνού ροζ χρώματος [1,2,5]. Επιπρόσθετα, στο ανθοφόρο στέλεχος παρατηρούνται πολύ μυτερά τροποποιημένα φύλλα τα οποία παραπέμπουν σε κέρατα, χαρακτηριστικό από το οποίο φαίνεται να έδωσε το όνομα  cornigera  στο είδος από το λατινικό cornu που σημαίνει κέρατο. Το είδος χαρακτηρίζεται ως αυτοφυές στην Κύπρο με ευρεία εξάπλωση σχεδόν σε ολόκληρο το νησί, σε πετρώδη περιοχές με κυρίως θαμνώδη βλάστηση και σε υψόμετρο μέχρι και τα 300 μέτρα. Η αγριαγκινάρα μπορεί να καταναλωθεί ωμή, βραστή με διάφορα όσπρια ή και τηγανητή ενώ σε διάφορες νησιωτικές περιοχές της Ελλάδας τα κεφάλια τοποθετούνται συχνότερα σε άλμη και σπανιότερα σε ξύδι [5].

Οι γνωστές χωστές με το λατινικό όνομα  Cynara cardunculus μπορούν να φτάσουν σε ύψος μέχρι και το 1 μέτρο και σε ένα βλαστό μπορεί να παρατηρηθούν σε διακλαδώσεις περισσότερες από μια ανθοκεφαλές. Τα γκριζοπράσινα φύλλα είναι ιδιαίτερα λοβωτά με κίτρινες ακανθώδη απολήξεις και λευκό χνούδι στην κάτω επιφάνεια τους [1,5]. Οι ανθοκεφαλές παρουσιάζουν τα ισομήκη, σωληνοειδή ανθίδια γαλάζιου – μωβ  χρώματος και ανθίζουν από τον Απρίλιο έως και τον Ιούνιο. Στην Κύπρο η εξάπλωση περιορίζεται στα κεντρικά και βόρεια του νησιού σε υψόμετρα μέχρι και 300 μέτρα κυρίως σε ακαλλιέργητα και πετρώδη εδάφη, σε παρυφές δρόμων και σε αγρούς. 

Από το 1997 κοντά στο εγκαταλειμμένο χωριό Βρέτσια της Πάφου εντοπίστηκε ένα νέο είδος άγριας αγκινάρας από τον Χριστόδουλο Μακρή. Αρχικά το είδος αυτό λανθασμένα θεωρήθηκε ως  Cynara cardunculus παρουσίαζε αρκετές μορφολογικές διαφορές με το εν λόγω είδος και για τον λόγο αυτό χρειάστηκε περεταίρω ανάλυση των ατόμων αυτών. Έτσι, μετά από ενδελεχής μελέτη του φυτού παρατηρήθηκαν αξιοσημείωτες ομοιότητες και διαφορές με όλα τα γνωστά είδη του γένους  Cynara με αποτέλεσμα να προταθεί χαρακτηρισμός του εν λόγω φυτού ως νέο είδος, το  Cynara makrisii [4]. Οι αγκινάρες γενικότερα χαρακτηρίζονται ως εξαιρετική τροφή αφού περιέχουν 84% νερό, 3%πρωτείνες, 11% υδατάνθρακες και λιγότερο από 1% λιπαρά οξέα ενώ αποτελούν πλούσια πηγή ασβεστίου και πολλών βιταμινών όπως η Α, Β1, και η C. Πέραν της διατροφικής τους αξίας, οι αγκινάρες παρουσιάζουν και ιδιαίτερες φαρμακευτικές ιδιότητες ως αποτοξινωτικά του ήπατος, κατά του ίκτερου και της δυσπεψίας ενώ έχουν χρησιμοποιηθεί ως διουρητικά, κατά της αναιμίας, του διαβήτη και διαφόρων δερματικών προβλημάτων.       

Από τα 3 είδη που συναντώνται στην Κύπρο, το είδος το οποίο χρήζει ιδιαίτερης προσοχής είναι το Cynara makrisii και αυτό γιατί μέχρι στιγμής το φυτό έχει εντοπιστεί μόνο σε μια θέση στην Κύπρο. Είναι σημαντικό να εντατικοποιηθούν οι μελέτες και οι προσπάθειες προστασίας και διατήρησης του φυτού αυτού αλλά και της προστασίας των φυσικών οικοτόπων όλων των αυτοφυών φυτών στην Κύπρο. Μπορούμε;

Πηγές:
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Cynara

[2]http://www.alekati.gr/%CE%AC%CE%B3%CF%81%CE%B9%CE%B1_%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%AC%CF%81%CE%B1
[3]http://www.agriamanitaria.gr/gallery=%CE%B1%CE%B3%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%B3%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%AC%CF%81%CE%B1-cynara-cardunculus
[4] http://www.bioone.org/doi/pdf/10.3372/wi.39.39108
[5] Τα Βότανα στην Κουζίνα, Μαρία και Νίκος Ψιλάκης

Πηγή φωτογραφίας:
https://keyserver.lucidcentral.org/weeds/data/media/Images/cynara_cardunculus/cynaracardunculus18rfr.jpg