Η οικολογική κρίση είναι πνευματική κρίση

του κ.Σταύρου Ολύμπιου

Η πρώτη μέρα του Σεπτεμβρίου, η αρχή της Ινδίκτου, δηλαδή η αρχή του εκκλησιαστικού έτους, καθιερώθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως ημέρα φυσικού περιβάλλοντος με σκοπό να καταδειχθεί ότι, όπως μας πληροφορεί η Αγία Γραφή Από τούς πρώτους στίχους της, η φύση που μας περιστοιχίζει ειναι δημιούργημα θειο και ιερό. Φέρει τη σφραγίδα της θείας σοφίας και φανερώνει τη δόξα του Τριαδικού Θεού. «Εν αρχή εποίησεν ο Θεός τον ουρανόν και την γην» μας αναφέρει επιγραμματικά στον πρώτο στίχο της. Και ο ιερός ψαλμωδός μέσα στη κτήση βλέπει την τελειότητα καί τη σοφία του Θεού, «Οι ουρανοί διηγούνται δόξαν Θεού, ποίησιν δε των χειρών αυτού αναγγέλει το στερέωμαν».

Για την Ορθόδοξη Εκκλησία μας το φυσικό περιβάλλον δεν είναι μία απλή βιολογική, υλική παρουσία, άξια να διατηρείται από τον άνθρωπο για λόγους χρησιμοθηρικούς, αλλά ένα θαυμαστό σημάδι της θεϊκής παρουσίας, το μέσο δια του οποίου ο άνθρωπος θα αναχθεί προς τον Θεό γιατί όπως λέγει ο Μέγας Βασίλειος «η φύση είναι θεογνωσίας παιδευτήριον» καί « διδασκαλείον των ανθρωπίνων ψυχών». Ψυχή καθαρμένη από τα φθοροποιά πάθη αντικρύζοντας το φυσικό περιβάλλον και θαυμάζοντας την ομορφιά, τη σοφία και την αρμονία που το διέπουν αυθόρμητα υψώνει τα μάτια στον ουρανό και αναφωνεί «ως εμεγαλύνθη τα έργα σου Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας επληρώθη η γη της κτίσεώς σου».

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι η πρώτη εντολή που πήρε ο προπτωτικός άνθρωπος από το Θεό ήταν να προστατεύει τό φυσικό περιβάλλον μέσα στο οποίο ζούσε. «Και έλαβε Κύριος ο Θεός τον άνθρωπον όν έπλασε και έθετο εν τω παραδείσω της τρυφής εργάζεσθαι αυτόν και φυλάσσειν». Τοποθέτησε δηλαδή τον άνθρωπο με τον αρχαιότερο αυτό οικολογικό όρο φύλακα και υπερασπιστή της φύσης.

Δυστυχώς όμως ο μεταπτωτικός άνθρωπος, αφού διατάραξε την αρμονική και αγαθή σχέση του με το Θεό Δημιουργό του, με την πάροδο του χρόνου διατάραξε και την αρμονική σχέση του με τη φύση και υπό την επίδραση ενός άκρατου ατομισμού και ενός ακράτητου ευδαιμονισμού έχασε την αισθησή της ιερότητας της δημιουργίας και αντί ως φύλακας ενεργεί ως αυθαίρετος εξουσιαστής και βάναυσος καταπατητής της. Αντί του ευχαριστιακού και ασκητικού πνεύματος το οποίο διδάσκει και γαλουχεί τα τέκνα της η ορθόδοξη Εκκλησία μας παρατηρείται σήμερα ένας βιασμός της φύσης που τον ενθαρρύνει και η φιλοσοφία και νοοτροπία της καταναλωτικής δυτικής κοινωνίας.

Η ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου πού ίσχυσε κατ’ εξοχήν στη Δύση και ο διαχωρισμός του Δημιουργού από τη δημιουργία ήταν οι κυριότερες αιτίες που επέτρεψαν στον άνθρωπο να λεηλατήσει τη φύση. Η χρηστική ηθική που κυριάρχησε και η ταύτιση του αληθινού με το χρήσιμο όπως και η αυθαίρετη ερμηνεία περί κυριαρχίας του ανθρώπου πάνω στη φύση με την παρερμηνεία του χωρίου «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε…και πληρώσετε την γην και κατακυριεύσατε αυτής» οδήγησε στην αλόγιστη κατάχρηση αντί χρήση του φυσικού κόσμου και τη συνεπαγόμενη οικολογική κρίση, χάριν στυγνων και αδίστακτων ωφελιμιστικών σκοπιμοτήτων.

Ο άνθρωπος ασφαλώς πλάστηκε από το Θεό ως κορωνίδα των δημιουργημάτων Του και τοποθετήθηκε ως άρχοντας και κυρίαρχος της φύσης. Όμως η «κυριαρχία» αυτή του ανθρώπου στη φύση θεολογικά και εκκλησιαστικά δεν μπορεί να εννοηθεί ως ανεξέλεγκτη εξουσία αλλά ως διακονία. Το «εργάζεσθαι και φυλάττειν» της Αγίας Γραφής επιτρέπει στον άνθρωπο την αξιοποίηση, δηλαδή τήν καλώς νοούμενη χρήση τού κόσμου αλλά την ίδια ώρα υποδηλώνει και τις ευθύνες του για τη συντήρησή του. Η χρήση του κόσμου συντελεί στην ανάπτυξη της επιστήμης και της τεχνολογίας για την οποία η ορθοδοξία ποτέ δεν είχε καμία απολύτως αντίρρηση όπως συνέβη με άλλα δόγματα ή θρησκείες. Η αντίρρηση ήταν και είναι στις περιπτώσεις καταστροφικής χρήσης της τεχνολογίας. Η σημερινή οικολογική κρίση αντικατοπτρίζει το λόγο του Αγίου Γρηγορίου του Θεολόγου «μη φοβηθείς την πρόοδο, φοβήθητι την αλλοτρίωση».

Οι ατελείωτες συζητήσεις των οικολόγων και οι νομοθετικές ρυθμίσεις που έχουν επιβληθεί δεν έλυσαν το πρόβλημα της οἰκολογικής κρίσης και της επαπειλούμενης καταστροφής γιατί το πρόβλημα δεν είναι επιστημονικό ή οικονομικό αλλά πρωτίστως και προπάντων πνευματικό. Η σωτηρία και αρμονική σχέση του ανθρώπου με το φυσικό περιβάλλον του περνά μέσα από τη σχέση και κοινωνία του ανθρώπου με το Θεό. Ο Άγιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος αναφέρει ότι «ο Θεός με τη σάρκα του μπήκε στον κόσμο για να αναπλάσει τον Αδάμ και όλη τη δημιουργία. Με την ενανθρώπισή του Χριστού δίνεται η δυνατότητα θεώσεως στον άνθρωπο και ανακαίνισης της κτίσεως. Η κτίση πού μέχρι τώρα «συστενάζει καί συνωδίνει», ο Απ. Παύλος μας βεβαιώνει ότι «ελευθερωθήσεται από της φθοράς εις την ελευθερίαν της δόξης των τέκνων του Θεού». Γι’αυτό η μόλυνση και ρύπανση του περιβάλλοντος δεν είναι για τον πιστό μία απλή απερισκεψία αλλά μία ανίερη βεβήλωση του «βιβλίου του Θεού», όπως αποκαλεί τη φύση ο Μέγας Ἀντώνιος.

Η Αγία μας Εκκλησία η οποία στη Θεία Λατρεία κάνει συνεχή αναφορά και εύχεται για τη διαφύλαξη του φυσικού μας περιβάλλοντος και εναρμονίζει το φυσικό με το πνευματικό στοιχείο στην τέλεση των μυστηρίων, μας διδάσκει ότι είναι πνευματική αναγκαιότητα η διαφύλαξη της ἁρμονικής σχέσης με το φυσικό μας περιβάλλον το οποίο μας ὁδηγεί στην αληθινή σχέση και κοινωνία μας με το Θεό αφού «τα αόρατα αυτού από κτίσεως κόσμου τοις ποιήμασι νοούμενα καθοράται» (Ρώμ. 1, 20).

Επομένως η πρόταση για την υπέρβαση της σημερινής οικολογικής κρίσης πρέπει νά είναι η υιοθέτηση ενός άλλου τρόπου ζωής στηριζόμενου στο ασκητικό και αντικαταναλωτικό ήθος που προβάλλουν οι Πατέρες της Εκκλησίας μας και μία διαφορετική τοποθέτηση απέναντι στο πρόβλημα του φυσικού περιβάλλοντος με τη βασική αρχή ότι αυτό είναι θείο δημιούργημα και ο καθένας μας είναι οικονόμος του Θεού και επομένως όχι δυνάστης ή εκμεταλλευτής αλλά φύλακας της κτίσεως.

Πρωτο-δημοσιεύτηκε στο Περιοδικό Παράκληση, Τεύχος 74, Σεπτέμβριος – Οκτώβριος 2013