Προϊστορικά ζώα στην Κύπρο

Η Κύπρος δεν αποτελεί νησί το οποίο αποκόπηκε ως τμήμα στεριάς, αλλά ανυψώθηκε περίπου πριν από 15 εκατομμύρια χρόνια, γεγονός που αποδεικνύεται από ενδείξεις στις παράκτιες κατωμειοκαινικές αποθέσεις του Τροόδους και από τους κοραλλιογενείς ασβεστόλιθους στην οροσειρά της Κερύνειας [1]. Συνεπώς, αυτό αποκλείει την άφιξη θηλαστικών στο νησί με τη δημιουργία του, καθώς δεν υπήρχε χερσαία γέφυρα ξηράς μεταξύ Μικράς Ασίας και Κύπρου. Τα θηλαστικά, λοιπόν, που έφτασαν στο νησί, ήρθαν είτε κολυμπώντας, όπως οι ιπποπόταμοι και οι ελέφαντες, είτε επιπλέοντας πάνω σε κορμούς δέντρων (π.χ. ποντικοί, αρουραίοι), είτε πετώντας, όπως οι νυκτερίδες και τα γεράκια [1,3].

Οι αρχαιότερες αυτές παρουσίες θηλαστικών στην Κύπρο υπολογίζεται ότι αφίχθηκαν στο νησί πριν από 250.000 – 100.000 χρόνια. Με την εγκατάστασή τους υπέστησαν σε μεγάλες εξελικτικές αλλαγές, ώστε να προσαρμοστούν στο νέο τους περιβάλλον [3]. Η σημαντικότερη αλλαγή που προέκυψε ήταν ο νανισμός, δηλαδή μικρό σωματικό μέγεθος και βάρος, φαινόμενο το οποίο παρατηρείται και σε άλλα νησιά της Μεσογείου, όπως Κρήτη, Σαρδηνία, Ρόδο και Σικελία κ.λπ. [3,4]. Το νέο τους πλέον μέγεθος τους έδωσε μεγαλύτερη ευκινησία και προσαρμοστικότητα στο σχετικά ορεινό νέο τους περιβάλλον με τις περιορισμένες πηγές τροφής [3].

Το γεγονός ό,τι κάποια είδη θηλαστικών απουσιάζουν πλέον από την Κύπρο, αποδίδεται είτε στη γεωγραφική απομόνωση της Κύπρου, είτε στην παρουσία άλλων ειδών, τα οποία εξαφάνισαν τη χλωρίδα σε τέτοιο βαθμό που δεν έδωσαν την ευκαιρία σε άλλα φυτοφάγα να επιβιώσουν. Τα απολιθωμένα οστά των εξαφανισμένων αυτών θηλαστικών ανήκουν κατά πλειοψηφία σε νάνους ιπποποτάμους (Phanurios minor), όπως επίσης και σε νάνους ελέφαντες (Phanurios minor) [1,3].

Με βάση έρευνες στη χερσόνησο του Ακρωτηρίου και συγκεκριμένα στην περιοχή Αετόκρεμνος κατά τη δεκαετία του 80′ και αρχές της δεκαετίας του 90′ αποδείχτηκε ότι η πρωϊμότατη κατοίκηση της Κύπρου υλοποιήθηκε αρχές ή μέσα της 11^ης χιλιετίας π.Χ. (10 000 – 9 500 π.Χ.) [2]. Γι’ αυτό και στην περιοχή αυτή, εντοπίστηκε μια βραχοσκεπή σε μια απότομη πλαγιά δίπλα στη θάλασσα με υψόμετρο 64 μέτρων, η οποία λειτουργούσε ως θηρευτική βάση, στην οποία επεξεργάζονταν τον κρέας και το δέρμα των ζώων. Η επιλογή της θέσης αυτής δεν ήταν τυχαία γιατί από εκεί υπήρχε άμεση πρόσβαση στο νερό, στη θάλασσα και σε βιότοπους, όπου συγκεντρώνονταν θηλαστικά και τα ιθαγενή και αποδημητικά πουλιά [3]. Στην βραχοσκεπή αυτή εντοπίστηκαν εργαλεία, όπως ξέστρα και μικρόλιθοι, καθώς και οστά πυγμαίων ιπποπόταμων και νάνων ελεφάντων μαζί με υπολείμματα άλλων ζώων, όπως πουλιών, φιδιών, θαλασσίων οστράκων και ψαριών [2,3]. Τα ευρήματα αυτά παρουσιάζουν ότι ο άνθρωπος της τότε εποχής κυνηγούσε τα ζώα αυτά, με αποτέλεσμα πιθανόν να συνέβαλε στην εξαφάνιση τους [3]. Από άλλες περιπτώσεις εξαφάνισης παρόμοιων προϊστορικών ζώων (π.χ. νάνων ελεφάντων και νάνων ιπποπόταμων) από νησιά, όπως η Κορσική, η Σαρδηνία, η Σικελία, είναι κοινώς αποδεκτό ότι αιτία εξολόθρευσής τους ήταν το κυνήγι τους και η αλλοίωση των φυσικών τους βιοτόπων από τους προϊστορικούς ανθρώπους [4].

Η θέση Ακανθού-Αρχάγγελος Μιχαήλ στη βόρεια περιοχή της Κύπρου αποτελεί μια ανάλογη περιοχή στην οποία εντοπίστηκε νανοποιημένη πανίδα [2]. Γενικότερα, έχουν εντοπιστεί παλαιοντολογικά απολιθώματα διαφόρων ζώων σε περισσότερες από 40 θέσεις της Κύπρου, όπως σε σπήλαια στους πρόποδες της οροσειράς του Πενταδακτύλου, στο Ακρωτήρι, στην περιοχή της Ξυλοφάγου και της Πάφου [3,4]. Στην Αγία Νάπα έχει αποκαλυφθεί μεγάλος αριθμός απολιθωμένων οστών πυγμαίων ιπποποτάμων, ένας μικρός αριθμός οστών που ανήκουν σε μικρό σαρκοφάγο ζώο (genetta plesictoides) και σε πουλιά [3].

Σε πολλά μέρη της Κύπρου τα απολιθωμένα προϊστορικά οστά των ζώων θεωρήθηκαν από τους κατοίκους οστά αγίων ή μαρτύρων, γι’ αυτό και η μετατροπή των σπηλαίων που ανευρέθηκαν σε εξωκλήσια ή το κτίσιμο μικρών εκκλησιών στην περιοχή. Σε άλλες περιπτώσεις τα απολιθώματα αυτά αποδόθηκαν σε υπολείμματα δρακόντων, γι’ αυτό και προέκυψαν τοπωνύμια όπως Δρακοντόσπηλιος, Δρακοντότρυπα, Δρακοντοβούναρο, Σπηλιά του Δράκου, Δρακοντιά κ.λπ. [3].

ΠΗΓΕΣ:
[1] Μιχάλης Δερμιτζάκης, «Οι παλαιογωγραφικές και παλαιοντολογικές εξελίξεις στην Κύπρο»,Ελληνική Ιστορία, Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, τόμος 25, Αθήνα, 1992
[2] Αδαμάντιος Σαμψών, Προϊστορική αρχαιολογία της Μεσογείου, εκδόσεις Καρδαμίτσας, Αθήνα, 2007
[3] http://www.bigcyprus.com.cy/el/blog/57-nanoi-ippopotamoi-elephantes
[4] http://www.livepedia.gr/index.php/%CE%9A%CF%8D%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%82_%5C%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%8A%CF%83%CF%84%CE%BF%CF%81%CE%AF%CE%B1

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:
Από ντοκιμαντέρ «Χερσόνησος του Ακρωτηρίου. Περιβαλλοντική περιήγηση», Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Εκπαίδευσης (ΚΥ.Κ.Π.Ε.Ε.), 2005.