H κουρτουνιά: Το φυτό της παρηγοριάς

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί τι κοινό μπορεί να υπάρχει ανάμεσα στην κουρτουνιά και στο νομικό καθεστώς της δικτατορίας; Σήμερα στην Κύπρο κατά την πλειονότητα το τσάι κουρτουνιά είναι γνωστή έκφραση που λέγεται σε κάποιους που κυρίως έχουν ηττηθεί, με σκοπό να παρηγορηθούν. Κοιτάζοντας όμως λίγο πίσω στη φασιστική κυβέρνηση του Μουσολίνι στην Ιταλία και τη δικτατορία του Φράνκο στην Ισπανία πιστεύεται ότι η κουρτουνιά ή αλλιώς το ρετσινόλαδο χρησιμοποιήθηκε για βασανισμούς κρατουμένων, οι οποίοι τελικά απεβίωναν από αφυδάτωση, λόγω της απίστευτης δραστικότητας της συγκεκριμένης ουσίας [2].

Η κουρτουνιά ή όπως αλλιώς ονομάζεται ο Ρίκινος ο κοινός που συμφωνεί με το επιστημολογικό της όνομα Ricinus Communis στα Λατινικά ανήκει στην κατηγορία των επιγενών ειδών φυτών της Κύπρου. Απαντάται κυρίως σε χερσότοπους, σε όλες τις επαρχίες του νησιού σε υψόμετρο μέχρι και 500m [1].

Είναι μαλακόξυλος, φυλλοβόλος και πολυετής θάμνος που το ύψος του κυμαίνεται από 5 εώς 13m. Όσο αφορά τους χρωματισμούς της κουρτουνιάς τα πράσινα φύλλα της μαζί με τα κιτρινωπά άνθη και το κόκκινο χρώμα των καρπών της συνθέτουν μια όμορφη αντίθεση χρωμάτων. Συγκεκριμένα, παρατηρώντας προσεκτικά τα φύλλα της κουρτουνιάς έχουν σχήμα παλαμοειδές σε χρώμα πράσινο ή ελαφρώς κόκκινο σε μερικές περιπτώσεις και είναι οδοντωτά στις άκρες τους περιμετρικά. Επιπρόσθετα, τα κατακίτρινα άνθη της βγαίνουν σαν ταξιανθίες που μοιάζει με τσαμπί. Πάνω στο τσαμπί κρέμονται οι καρποί, οι οποίοι έχουν μικρό ωοειδές σχήμα που μοιάζει με καψούλα και είναι καλυμμένοι με μαλακά αγκάθια. Μέσα στους καρπούς υπάρχουν οι σπόροι, οι οποίοι στην όψη μοιάζουν με φασόλια και είναι άκρως δηλητηριώδεις και τοξικοί για τον άνθρωπο. Επιπρόσθετα, ένα χαρακτηριστικό όνομα που αποδόθηκε στους σπόρους σύμφωνα με τον φιλόσοφο Θεόφραστο και τον φαρμακολόγο Διοσκουρίδη είναι «οι σπόροι του Κρότωνα», διότι οι σπόροι του μοιάζουν με τον «κρότωνα», δηλαδή το τσιμπούρι που κάθεται στο σώμα των σκυλιών και των προβάτων [1, 2, 3].

Στην Αρχαία Αίγυπτο η κουρτουνιά ή αλλιώς ρετσινολαδιά ήταν γνωστή λόγω του λαδιού που χρησιμοποιούσαν για παρασκευή αλοιφών και αρωματοθεραπείες σώματος. Επίσης, στην Ινδία, στην οποία καλλιεργείται το φυτό αυτό και παράγεται ετησίως μέχρι και 500,000 τόνους και χρησιμοποιείται κυρίως στη βιομηχανία και σε λυχνίες φωτισμού. Στην Κύπρο καλλιεργείται ως φαρμακευτικό και βιομηχανικό φυτό για το λάδι που περιέχεται στους καρπούς του, το κοινώς ονομαζόμενο ρετσινόλαδο (Oleum Recini). Το ρετσινόλαδο περιέχει περίπου 40% – 60% λάδι, το οποίο είναι πλούσιο σε μια ουσία που ονομάζεται ρικινελαϊκό οξύ. Η ουσία αυτή έχει πολύ ισχυρές ιδιότητες ως καθαρτικό μέσο αλλά και ως δυναμωτικό. Βοηθά επίσης στην πέψη και καθαρίζει το εντερικό σύστημα από τα παράσιτα. Όσο αφορά τον φλοιό των σπόρων χρειάζεται να είμαστε ιδιαίτερα προσεκτικοί, γιατί περιέχουν ρητίνη που καθίσταται ως επιβλαβές δηλητήριο και εντοπίζεται σε χαμηλότερες συγκεντρώσεις [4,5].

Το ρετσινόλαδο ονομάζεται και καστορέλαιο και χρησιμοποιείται για τη δημιουργία σαπουνιών, χρωστικών ουσιών, βερνικιών, φαρμακευτικών ειδών και αρωμάτων. Το ρετσινόλαδο χρησιμοποιείται στον τομέα της αισθητικής για περιποιήσεις μαλλιών, προσώπου και σώματος, λόγω της δραστικής του απόδοσης. Επίσης, είναι πολύ χρήσιμο στην υφαντική, γιατί δίνει στα ρούχα λειότητα και πολύ όμορφα χρώματα.  Ακόμα, το ρετσινόλαδο είναι πολύτιμο ως προς τη χρήση του σε εν γενεί μηχανές ιδιαιτέρως λεπτών μηχανών των αεροπλάνων, γιατί έχει το ιδιαίτερο γνώρισμα να μην πήζει σε χαμηλές θερμοκρασίες. Έτσι, μετά από συγκεκριμένες διαδικασίες επεξεργασίας καθίσταται σημαντική ύλη για την βιομηχανία. Καταληκτικά, λόγω της σημαντικής αυτής του χρήσης, το ρετσινόλαδο θεωρείται ένα από τα πρώτα εξαγώγιμα διεθνή εμπορικά προϊόντα [2,3,6].

Κοιτάζοντας την διαχρονική χρήση της κουρτουνιάς σε διάφορους τομείς δυναμώνει την ανάγκη να διατηρήσουμε την εφαρμογή της στο σήμερα, το αύριο και το μέλλον. Η προστασία της Κυπριακής φύσης ξεκινά από την κάθε μικρή ατομική προσπάθεια. Έτσι μόνο διαφυλάσσεται το περιβάλλον για τις επόμενες γενιές. Ας προστατεύσουμε τη χλωρίδα του τόπου μας που προσφέρουν σε διάφορους τομείς για την ανθρωπότητα. Ας ενημερώσουμε συγγενείς, φίλους και γνωστούς για τη μη κατανάλωση καρπών από τέτοιου είδους φυτά που καθίστανται δηλητηριώδη. Ας αναλογιστούμε τη χρήση τους σε άλλους τομείς και ας τα αξιοποιήσουμε με σύνεση. Μπορούμε; 

ΠΗΓΕΣ:

[1] Τσιντίδης, Τ., Χατζηκυριάκου, Γ & Χριστοδούλου, Χ. (2002) Δέντρα και Θάμνοι στην Κύπρο. Λευκωσία: Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη – Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου
[2] http://healingfairies.com/%CF%81%CE%B5%CF%84%CF%83%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CE%BB%CE%B1%CE%B4%CE%B9%CE%AC/
[3] http://www.valentine.gr/linkOfTheMonth_gr-january2009.php
[4] http://www.floridata.com/ref/R/rici_com.cfm
[5] http://www.moa.gov.cy/moa/fd/fd.nsf/0/2DFC26BB3383789CC225722C00340B6F/$file/Toxic%20Trees%20and%20Shrubs.pdf
[6] http://www.ftiaxno.gr/2013/10/h-kalliergeia-kai-h-xrisi-ths-retsinoladias.html

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:

http://commons.wikimedia.org/wiki/Ricinus_communis#mediaviewer/File:Ricinus_communis5.jpg