Φίδια της Κύπρου: Είναι όλα επικίνδυνα;

Τα νησιά της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου, λόγω του  ζεστού κλίματος και της ποικιλομορφίας των τοπίων τους φιλοξενούν μεγάλους αριθμούς ερπετών και κυρίως φιδιών τα οποία πολλές φορές χαρακτηρίζονται ως ενδημικά. Η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση αφού φιλοξενεί 22 είδη ερπετών εκ των οποίων τα 5 είναι ενδημικά είδη και υποείδη ενώ μόλις τα 8 είναι φίδια. Παρόλο που κυριαρχεί η εσφαλμένη άποψη ότι όλα τα φίδια της Κύπρου είναι δηλητηριώδη και επομένως επικίνδυνα για τον άνθρωπο, εντούτοις μόνο 3 από αυτά παρουσιάζουν δηλητήριο και από αυτά μόνο το ένα είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Ποια είναι όμως τα φίδια της Κύπρου, πως μπορούμε να τα ξεχωρίζουμε και πόσο πραγματικά επικίνδυνα είναι;

Ως ένα από τα γνωστότερα φίδια της Κυπριακής φύσης χαρακτηρίζεται το Μαύρο φίδι ή Θερκό ή Περβολάρης με το επιστημονικό όνομα Dolichophis jucularis το οποίο εντοπίζεται σε σχεδόν όλους τους Μεσογειακούς βιοτόπους αλλά και σε αστικές περιοχές [1,2,3]. Το Θερκό είναι εντελώς ακίνδυνο αφού δεν φέρει δηλητήριο ενώ αντιθέτως αποτελεί φυσικό σύμμαχο για τον άνθρωπο αφού θηρεύει τρωκτικά και δηλητηριώδη φίδια που θεωρούνται δυνητικές απειλές για τον ανθρώπινο πληθυσμό. Σύγχυση μπορεί να προκληθεί μεταξύ του Θερκού και του Κυπριακού φιδιού Hierophis cypriensis  αφού οι ενήλικες μορφές εμφανίζονται με έντονο μαύρο χρώμα. Το Κυπριακό φίδι όμως παρουσιάζει λευκές αποχρώσεις στο λαιμό και λευκούς δακτυλίους γύρω από τα μάτια σε αντίθεση με το Θερκό που έχει κοκκινωπές αποχρώσεις στο λαιμό και καθόλου δακτυλίους [1,2,3].

Το Κυπριακό φίδι είναι εντελώς ακίνδυνο  για τον άνθρωπο όπως επίσης ακίνδυνα είναι ο Ανήλιος (Typhlops vermicularis), το ενδημικό Κυπριακό νερόφιδο (Natrix natrix cypriaca) και ο Δρόπης ή αλλιώς Πατσάλα (Hemorrhois nummifer). Ο Ανήλιος έχει σκωληκοειδής μορφή και εύκολα μπορεί να συγχυστεί με σκώληκα λόγω του ροζ χρωματισμού του ενώ όπως υποδηλώνει και το όνομα του, περνά τον περισσότερο χρόνο του κρυμμένος σε στοές. Το Κυπριακό νερόφιδο αποτελεί ένα ενδημικό υποείδος που απειλείται με εξαφάνιση αφού ο περιορισμένος αριθμός ατόμων εντοπίζεται στην λίμνη Παραλιμνίου και σε ορισμένα ποτάμια στις παρυφές του Τροόδους. Συνήθως εντοπίζεται με σώμα γκριζωπού χρώματος διακοσμημένο με στρογγυλές βούλες ή γραμμές μαύρου χρώματος [1,2,3]. Η Πατσάλα έχει γκριζο-καστανό χρώμα με κηλίδες σκούρου καφέ χρώματος σε όλο το σώμα. Ο χρωματισμός αυτός προκαλεί σύγχυση της Πατσάλας με την Φίνα με αποτέλεσμα το φίδι να διώκεται και να θανατώνεται σε μεγάλους αριθμούς. Ο διαχωρισμός όμως είναι αρκετά εύκολος αφού η Φίνα μεγαλύτερο και τριγωνικό κεφάλι ενώ η κόρη του ματιού είναι κατακόρυφη σε αντίθεση με την στρογγυλή κόρη της Πατσάλας. Στα ιοβόλα φίδια της Κύπρου, δηλαδή αυτά που φέρουν δηλητήριο περιλαμβάνονται μόνο 3 είδη, η Φίνα ή Κοντονούρα (Macrovipera lebetina), η Σαΐττα (Malpolon insignitus) και ο Ξυλόδροπης (Telescopus fallax).  Από αυτά, μόνο η Φίνα αποτελεί ιδιαίτερο κίνδυνο για τον άνθρωπο αφού το δηλητήριο που περιέχει είναι αιματοτοξικό και κυτταροτοξικό καταστρέφοντας τους ιστούς του σώματος, γεγονός που θα μπορούσε να αποβεί μοιραίο αν και εφόσον δεν αντιμετωπιστεί εγκαίρως. Παρόλα αυτά όμως, ελάχιστοι είναι οι καταγεγραμμένοι θάνατοι από δάγκωμα Φίνας και αποδίδονται κατά κύριο λόγο στην κακή κατάσταση της υγείας των θυμάτων καθώς και σε αλλεργικό σοκ [1].

Η Σαΐττα και ο Ξυλόδροπης συγκαταλέγονται στα οπισθόγλυφα φίδια, δηλαδή σε αυτά που το δηλητήριο εκχέεται από δύο δόντια στο οπίσθιο μέρος του στόματος. Έτσι, το δηλητήριο των φιδιών αυτών δεν είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο αφού λόγω της θέσης τους δεν έρχονται άμεσα σε επαφή με το σώμα κατά το δάγκωμα [1,2,3].  Όπως γίνεται αντιληπτό, η πλειονότητα των φιδιών στην Κύπρο δεν αποτελούν κίνδυνο όμως δεδομένης της άγνοιας αλλά και της προκατάληψης έναντι των ζώων αυτών, πολλά άτομα θανατώνονται κάθε χρόνο απειλώντας έτσι άμεσα την βιοποικιλότητα του νησιού μας αλλά και την οικολογική ισορροπία στη φύση. Είναι στο χέρι μας να προστατεύσουμε τα μοναδικά αυτά ζώα με την τόσο μεγάλη οικολογική αξία και να διαφυλάξουμε την φυσική μας κληρονομιά. Μπορούμε;           

ΠΗΓΕΣ:
[1] Νικολάου Χ., Παφίλης Π., Λυμπεράκης Π., 2014: Τα ερπετά και τα αμφίβια της Κύπρου. Ερπετολογικός Σύνδεσμος Κύπρου, 2014
[2] http://www.moa.gov.cy/moa/fd/fd.nsf/All/A15759E64CC302AEC2257A2900238E8E/$file/%CE%A4%CE%B1%20%CF%86%CE%AF%CE%B4%CE%
B9%CE%B1%20%CF%84%CE%B7%CF%82%20%CE%9A%CF%8D%CF%80%CF%81%CE%BF%CF%85.pdf
[3] http://hscyprus.org/index.php/gr/cyprus-reptiles/snakes-general

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:
http://www.cypruspet.com/images/stories/arthra/cyprussnakes/telescopus.jpg