Κυπριακό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας & Εκπαίδευσης – Κυκπεε
Το επιστημονικό όνομα της συκομουριάς ή συκομορέας ή όπως κοινώς λέγεται στην Κύπρο της τουμπεζιάς είναι ficus sycomorus. Το όνομα “συκομουριά” προέρχεται από το συνδυασμό των καρπών που προφέρει και το σχήμα των φύλλων που έχει. Το σχήμα των φύλλων της μοιάζει με αυτών της μουριάς και οι καρποί της μοιάζουν με τα κοινά σύκα [1,4].
Γι’ αυτό πολλές φορές αρκετοί μπερδεύουν τα σύκα της συκομουριάς με τα σύκα της κοινής συκιάς (ficus carica). Οι καρποί της συκομουριάς μοιάζουν με μικρά σύκα και είναι αρκετά εύγεστα, αλλά έχουν διαφορετική γεύση από τα κοινά σύκα. Επίσης, όπως αναφέρεται το μοναδικό και ιδιαίτερό χαρακτηριστικό των καρπών της είναι ότι για να ωριμάσουν πρέπει να χαραχτούν λίγο με μαχαίρι και επίσης να χαρακτεί και η τουμπεζιά στην κορυφή της. Ύστερα από τρεις μέρες ωριμάζουν και μπορεί κάποιος να το δοκιμάσει.
Η τουμπεζιά είναι αειθαλές δέντρο με ύψος που κυμαίνεται από 8m μέχρι 20m και πλάτος μέχρι και 6m. Έχει ανοικτή, στρογγυλή κόμη με φύλλα που εναλλάσσονται. Οι καρποί της κρέμονται σε τσαμπιά από παλιά κλαδιά ή πάνω στον κορμό. Έχουν διάμετρο περίπου 2 cm με χρώμα ρόδινο – καστανό ή ωχροκίτρινο. Τα φύλλα της έχουν σχήμα καρδιάς με στρογγυλεμένη κορυφή και μοιάζουν με αυτά της μουριάς. Ο φλοιός του δέντρου αυτού έχει χρώμα πράσινο-κίτρινο με πορτοκαλί. Η περίοδος άνθισης της αρχίζει από το Μάιο μέχρι και τον Αύγουστο. Επίσης, η περίοδος ωρίμανσης των καρπών της είναι από τον Ιούλιο μέχρι τον Αύγουστο [1,3,4].
Η τουμπεζιά αναφέρεται σε ιθαγενές φυτό της οικογένειας των μορεοϊδών που καλλιεργήθηκε στο παρελθόν στη Μέση Ανατολή (Αφρική, Λίβανο, Ισραήλ και Συρία) και φύεται στα νότια της Αιθιοπίας, της ΒΑ. Αφρικής από τη Σενεγάλη στη Νότια Αφρική μέχρι και την Μαδαγασκάρη. Στη Μέση Ανατολή η συκομουριά είναι διακοσμητικό δέντρο μεγάλης σημασίας και έχει πολύ εκτεταμένη χρήση σε κήπους και περβόλια. Στην Κύπρο η τουμπεζιά εισήχθη από τη Β. Αφρική και και καλλιεργείται για τους εδώδιμους καρπούς της [3].
Το πιο γνωστό δέντρο του είδους της τουμπεζιάς βρίσκεται στο Μοναστήρι της Αγίας Νάπας επαρχίας Αμμοχώστου και είναι αιωνόβιο δέντρο που βρίσκεται υπό την προστασία του Τμήματος Δασών. Η ηλικία του δέντρου αυτού υπολογίζεται από το Τμήμα Δασών ότι είναι 600 χρονών. Το δέντρο αυτό πιστεύεται ότι φυτεύτηκε από την πλούσια Ενετή κόρη. Κάτω από τον ίσκιο αυτού του μεγάλου αιωνόβιου δέντρου φαίνεται ένα μικρό μνημείο αφιερωμένο στο Νομπελίστα Έλληνα λογοτέχνη Γιώργο Σεφέρη, ο οποίος έχει επισκεφθεί την Αγία Νάπα και την αναφέρει το ομότιτλο ποίημα του («Αγία Νάπα», «Ημερολόγιο καταστρώματος Γ’ (με τον τίτλο Κύπρον, οὗ μ’ἐθέσπισεν), Ίκαρος, Αθήνα 1955»).
Κάτω απ’ τη γέρικη συκομουριά,
τρελός ο αγέρας έπαιζε
με τα πουλιά με τα κλωνιά
και δε μας έκρενε…
(Γιώργος Σεφέρης, Άνοιξη 1156).
Υπάρχουν ακόμα δύο τουμπεζιές στον ίδιο χώρο του μοναστηριού με τη δεύτερη ηλικίας 350 χρόνων και η τρίτη ηλικίας 250 ετών. Η τουμπεζιά υπάρχει επίσης στο Μενεού, στη Λάρνακα, στη Λεμεσό και συγκεκριμένα στην περιοχή του Ζακακιού, στη Μαλούντα σε υψόμετρο μέχρι και τα 100m και στην Αμμόχωστο έξω από την εκκλησία – τζαμί του Αγίου Νικολάου [2,3].
Η καλλωπιστική της αξία είναι περιορισμένη και δεν ευδοκιμεί σε μεγάλα υψόμετρα. Αυτό φαίνεται και από τα χαρακτηριστικά της γιατί είναι ευαίσθητη στους παγετούς, γι’ αυτό στην Κύπρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη ζώνη μέχρι και το μέγιστο 200m.
Είναι επιβαλλόμενη η ανάγκη για καλλιέργεια της περιβαλλοντικής συνείδησης με σκοπό τη διατήρηση σπάνιων δέντρων στο τόπο μας. Ας αναλογιστούμε τη σημασία και αξία των αιωνόβιων δέντρων του τόπου μας που χαρίζουν μοναδική ομορφιά στο φυσικό περιβάλλον του τόπου μας. Είναι στο χέρι μας να φροντίζουμε τη χλωρίδα του νησιού μας. Είναι στο χέρι μας να τη διατηρήσουμε κατά την πάροδο των χρόνων για τις επόμενες γενιές. Είναι στο χέρι μας να αποτρέψουμε την καταστροφή του. Μπορούμε;
