Στερατζιά ή αγριοκυδωνιά

Ο Πλίνιος, κατά τον 1^ο αι. μ.Χ.   γράφει σε ένα από τα συγγράμματα του για την στυρακορητίνη με τις φαρμακευτικές ιδιότητες που προέρχεται από διαφορετικές περιοχές συμπεριλαμβανομένης και της Κύπρου [1,2]. Η ουσία αυτή αποτελεί την ρητίνη που παράγεται από το φυτό με το λατινικό όνομα Styrax officinalis το οποίο στην κυπριακή είναι γνωστό ως Στερατζιά ή αγριοκυδωνιά. Ποια είναι όμως τα χαρακτηριστικά του φυτού αυτού και ποια η οικολογική του αξία;

Το φυτό Στερατζιά αποτελεί φυλλοβόλο θάμνο ή μικρό δέντρο που δεν ξεπερνά σε ύψος τα 7 m και ανήκει στην οικογένεια των Στυρακίδων [1,2,3]. Χαρακτηρίζεται από φύλλα ανοικτού πράσινου χρώματος που καλύπτονται από ελαφρύ χνούδι και προσομοιάζουν με αυτά της κυδωνιάς. Τα λευκά άνθη που εμφανίζονται την περίοδο Μαρτίου-Ιουνίου έχουν χαρακτηριστικό έντονο άρωμα ενώ οι καρποί είναι καστανοί και σφαιρικοί και ωριμάζουν την περίοδο Αυγούστου-Νοεμβρίου [1,2,3]. Το ιθαγενές αυτό φυτό της Κύπρου συμμετέχει σε διάφορους τύπους οικοτόπων και παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση, από τον Ακάμα και την οροσειρά του Τροόδους μέχρι την Καντάρα και το Ριζοκάρπασο σε υψόμετρο από 0-1300m [1,2]. Παρόλο που η Στερατζιά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως πολύ κοσμητικός θάμνος λόγω της εμφάνισης αλλά και της γλυκιάς μυρωδιάς των ανθών και των καρπών, εντούτοις στην Κύπρο δεν έχει χρησιμοποιηθεί ευρέως. Γνωστές όμως από την αρχαιότητα ήταν η ευεργετικές ιδιότητες του φυτού γεγονός που υποδηλώνει και το επίθετο «officinalis» που μεταφράζεται ως «φαρμακευτική». Συγκεκριμένα, οι εύοσμοι καρποί που ονομάζονται και φθειροκόκοτσα χρησιμοποιούνταν κοπανισμένοι για την καταπολέμηση των φθειρών της κεφαλής ενώ η στυρακορητίνη ή στυρακόπισσα χρησιμοποιήθηκε κυρίως από τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής της Καρπασίας για αρωματισμό των ρούχων και απομάκρυνση εντόμων ενώ σε αρκετά σημεία χρησιμοποιήθηκε ως συστατικό παρασκευής του αγίου μύρου. Η εξαγωγή της στυρακόπισσας γινόταν με χάραξη του φλοιού του δέντρου ενώ στο εμπόριο εμφανιζόταν με 3 διαφορετικές μορφές: ως στερεά δάκρυα, ως ημίρρευστη σε καλάμι και υπό μορφή πλακών [1,2]. Επιπρόσθετα, οι πολτοποιημένοι καρποί του φυτού έδιναν χαρακτηριστικό πήγμα γνωστό με το όνομα «τσούννα» το οποίο χρησιμοποιείτο σαν μέσω νάρκωσης για το ψάρεμα χελιών σε μικρές λίμνες και ποταμούς της Μαραθάσας και αλλού. Τέλος, το ανθεκτικό, σκληρό και πολύ βαρύ ξύλο της Στερατζιάς αποτέλεσε την πρώτη ύλη για την κατασκευή βεργών που χρησιμοποιούνταν σαν χειρολαβές για τις παραδοσιακές «σαρκές», για την συγκομιδή χαρουπιών αλλά και για την κατασκευή βουκεντρών, δηλαδή μακριών βεργών για κέντρισμα των βοδιών κατά την διάρκεια του οργώματος[1,2]. Συγκεκριμένα, οι βουκέντρες από Στερατζιά αποτελούσαν σημαντικό εργαλείο για τον Κύπριο αγρότη και για τον λόγο αυτό καταγράφεται και η εξής παροιμία:

«Το ζευκάριν το καλόν, θέλει τζ’αι ζευκαλάτην, θέλει τζ’αι βέρκαν στερατζ’ιαν τζ’αι παχουλλήν αγάπην».                  

 Παρόλο που το φυτό δεν αντιμετωπίζει εμφανής απειλές ως προς την επιβίωση του, εντούτοις καθήκον όλων μας είναι η προστασία του ώστε να διασφαλιστεί η μακρόχρονη επιβίωση του σε φυσικούς πληθυσμούς. Ας συμβάλουμε στην προστασία του φυτού γνωστοποιώντας τις ευεργετικές ιδιότητες του ώστε να αποτραπούν φαινόμενα παράνομης αποκοπής του για συγκομιδή ξύλων και ρύπανσης των περιοχών φυσικής εξάπλωσης του. Μπορούμε; 

ΠΗΓΕΣ:
[1] Τσιντίδης, Τ., Χατζηκυριάκου, Γ., Χριστοδούλου, Χ. (2002). Δέντρα και Θάμνοι στην Κύπρο. Λευκωσία: Ίδρυμα Α.Γ. Λεβέντη – Φιλοδασικός Σύνδεσμος Κύπρου
[2] Χατζηκυριάκου, Γ.,2007: Αρωματικά και Αρτυματικά Φυτά στην Κύπρο. Από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα. Λευκωσία 2007
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Styrax_officinalis

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:
https://en.wikipedia.org/wiki/Styrax_officinalis