Σχινιά

«…Και απ’ αυτών, των καρπών της σχινιάς, εκβάλλουσι κάλλιστον έλαιον προς τροφήν ενόσω είναι νωπόν, έτι δε μετά ταύτα και προς φωτισμόν…» γράφει ο Σακελλάριος το 1890 περιγράφοντας το πολύ κοινό φυτό της Κύπρου με την κοινή ονομασία Σχινιά. Ποια είναι όμως η γνώση μας για το φυτό αυτό και ποια είναι τα χαρακτηριστικά του;

Η Σχινιά ή Pistacia lentiscus όπως είναι γνωστό το φυτό στην επιστημονική γλώσσα, αποτελεί αειθαλή ρητινοφόρο θάμνο που μπορεί να φτάσει μέχρι τα 4m και φέρει σκουροπράσινα φύλλα και κορμό που καλύπτεται από φλοιό χρώματος ανοικτού καστανού. Τα άνθη του φυτού είναι καστανοπράσινου χρώματος και εμφανίζονται μεταξύ Φεβρουαρίου και Μαρτίου ενώ η καρποφορία παρατηρείται από τον Σεπτέμβριο μέχρι και τον Δεκέμβριο [1,3]. Το φυτό αυτό παρουσιάζει μια ευρεία εξάπλωση τόσο στις μεσογειακές χώρες και σε νησιά του Ατλαντικού όσο και στην Κύπρο αφού εντοπίζεται από τον Ακάμα και το Ακρωτήρι μέχρι τον Πενταδάκτυλο και την Καρπασία σε υψόμετρο μέχρι και τα 800m. Στη Κύπρο, η Σχινιά αποτελεί πολύ κοινό είδος ιθαγενές είδος που συμμετέχει σε πολλούς διαφορετικούς οικοτόπους με χαρακτηριστική θαμνοειδή βλάστηση [1]. Το επίθετο lentiscus που χαρακτηρίζει το είδος προέρχεται από την λατινική γλώσσα και είναι συνώνυμη της ελληνικής λέξης σχίνος. Παρόλο που δεν είναι ευρέως γνωστό, η Σχινιά αποτελεί το φυτό από ποικιλία του οποίου παράγεται η γνωστή μαστίχα της Χίου που χρησιμοποιείται ευρέως στην ζαχαροπλαστική, την αρτοποιία, την αρωματοποιία και την φαρμακευτική και την κοσμετολογία [1,2,3].

Η Σχινιά αποτελεί ένα από τα φυτά που καταγράφονται στο νησί μας από την αρχαιότητα ενώ ήταν γνωστό τόσο για τις αρωματικές του ιδιότητες όσο και για την παραγωγή ρητίνης η οποία αξιοποιήθηκε πλήρως από τους Κύπριους. Αρχικά αναφέρεται ότι υπολείμματα καρπών του φυτού εντοπίστηκαν στην Χοιροκοιτίας της 6^ης χιλιετίας π.Χ. αλλά και σε άλλους μεγάλους οικισμούς της αρχαιότητας όπως της Σωτήρας και της Κισσόνεργας. Επίσης σημειώνεται ότι έχουν ανευρεθεί αχρονολόγητα κείμενα της περιόδου της Αγγλοκρατίας στα οποία γίνεται αναφορά σε προσπάθειες ανάπτυξης βιομηχανίας παραγωγής μαστίχας στην Κύπρο αντίστοιχη με την υπάρχουσα βιομηχανία της Χίου δεδομένης της ευρείας ανάπτυξης και εξάπλωσης του φυτού στην Κύπρο [1].

Οι κάτοικοι των περιοχών εξάπλωσης του φυτού αλλά και οι Κύπριοι από νωρίς αντιλήφτηκαν και εκμεταλλεύτηκαν στο έπακρο τις αρωματικές ιδιότητες της Σχινιάς. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι τα κλαδιά του φυτού χρησιμοποιούνται ακόμη και σήμερα για τον υποκαπνισμό των παραδοσιακών αλλαντικών ενώ παλαιότερα, στην ευρύτερη περιοχή της Καρπασίας χρησιμοποιούνταν για υποκαπνισμό των φύλλων καπνού. Επιπρόσθετα, το ξύλο αποτέλεσε βασική πηγή για την παραγωγή ξυλοκάρβουνων ενώ οι νεαροί βλαστοί χρησιμοποιήθηκαν για δέσιμο παραδοσιακών σαρκών αφού είναι ιδιαίτερα ανθεκτικοί και εύκαμπτοι. Παράλληλα, οι καρποί χρησιμοποιούνται ευρέως στην παραγωγή παραδοσιακών λουκάνικων και σσ’ιννόπιτων, χρησιμοποιούνται ως αρωματικό για το μαγείρεμα ειδών κυνηγιού ενώ μπορούν επίσης να καταναλωθούν νωποί ή και καβουρδισμένοι ως συνοδευτικό της παραδοσιακής ζιβανίας και άλλων ποτών. Ακόμη, από το φυτό εξάγεται το σχινέλαιο το οποίο χρησιμοποιείται ως θεραπευτικό κατά δερματικών παθήσεων και είναι ιδιαίτερα στυπτικό, χαλαρωτικό και καταπραϋντικό για τον πόνο του αυτιού. Παράλληλα, το σχινέλαιο εφαρμοσμένο σε μικρούς πασσάλους χρησιμοποιήθηκε ως πρώτη ύλη για δημιουργία δάδων για φωτισμό ενώ σε κάποιες περιοχές αποτελούσε βρώσιμο υλικό αντικαθιστώντας σε κάποιες περιπτώσεις άλλα γνωστότερα έλαια [1,2,3].

Παρόλο που η Σχινιά παρουσιάζει ευρεία εξάπλωση και δεν φαίνεται να αντιμετωπίζει ιδιαίτερες πιέσεις, η ελεύθερη βόσκηση, η επέκταση των οικιστικών ζωνών με εκχερσώσεις ημιδασικών εκτάσεων και η περιβαλλοντική ρύπανση θα μπορούσαν να αποτελέσουν δυνητικούς κινδύνους για το φυτό αυτό. Είναι στο χέρι του καθενός να προστατεύσει αυτό το τόσο σημαντικό και ωφέλιμο φυτό για να συνεχίσουμε να είμαστε δέκτες όλων αυτών των αγαθών που ανιδιοτελώς μας προσφέρει. Μπορούμε;

ΠΗΓΕΣ:

[1] Χατζηκυριάκου Γ., 2007: Αρωματικά και Αρτυματικά Φυτά στην Κύπρο. Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, 2007
[2] http://www.mani.org.gr/hlorida/49shinos/sh.htm
[3] http://en.wikipedia.org/wiki/Pistacia_lentiscus

ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ:

http://en.wikipedia.org/wiki/Pistacia_lentiscus#/media/File:Pistacia_lentiscus.jpg